پایگاه خبری اسب بخار
مرجع تخصصی اخبار و ویدیو خودرو

تأثیر سیاست داخلی و خارجی بر صنعت خودرو

مذاکرات وین وارد فاز جدی تر شده است و خبرها حکایت از دستیابی به توافق اولیه و رفع تحریم های صنعت خودروی بانکی دارند. در این میان، حضور مجدد شرکای خارجی مطرح است، اما نحوه ورود، تعامل و همکاری فی مابین و این که آیا آن ها این بار باز هم در ایران سرمایه گذاری خواهند کرد یا خیر با واکنش های متفاوتی همراه شده است.

این پرسش را همراه با برخی پرسش های مرتبط، از جمله سمت و سوی بازار، قیمت ها، تأثیر سیاست داخلی و خارجی و همچنین واکنش چینی ها را با محسن ایلچی، تحلیل گر ارشد اقتصادی و مدرس دانشگاه، در میان گذاشته ایم:

با توجه به مسائل سیاسی مؤثر بر صنعت خودرو مانند تحریم ها که پیش تر اتفاق افتاده است، برخی کارشناسان معتقد هستند که شرکای خارجی تمایل چندانی به سرمایه گذاری در صنعت خودروی ایران ندارند و ترجیح می دهند سبک تر کار کنند. نظر شما درباره این تحلیل چیست؟

صنعت خودرو و مجموعه صنایع قطعه سازی یکی از صنایع بزرگ و به نوعی صنایع مادر در کشور است که به شدت تحت تأثیر سمت و سوی سیاست خارجی و دیپلماسی کشور است. دلیل آن هم کاملاً مشخص است. دلایلی نظیر خاستگاه بیرونی پلتفرم های خودروهای خارجی، رشد وابسته به فناوری مشترک، انقطاع های مکرر در فرایند رشد تکنولوژیک، فقدان برنامه استراتژیک و معطوف به هدف با شرکای خارجی، فقدان تنوع در سبد محصولات، به روز نبودن خطوط تولید و عدم تشکیل سرمایه چه به صورت داخلی و چه خارجی، عدم استقرار منابع تولید برپایه صرفه مقیاس و تحولات جمعیتی و از همه مهم تر چندماهیتی بودن ساختار مالکیت – مدیریت و موارد دیگر باعث شده است صنعت خودروسازی در یک رابطه همگرا از سیاست های کلان داخلی و خارجی از جمله روابط خارجی ایران با سایر کشورها تأثیر پذیرفته و به نوعی اسیر سردرگمی شود.

از سویی، ادبیات تحریم در قرن بیست و یکم، با اتکا به خوانش کتاب هنر تحریم نوشته ریچارد نفیو، به عنوان یکی از طراحان سیاست های تحریم علیه ایران نشان می دهد که در دوره ریاست جمهوری اوباما و پیش از امضای توافق‌نامه برجام، در شرایطی که فشارهای اقتصادی بر کشور را افزایش داده بوده اند، غرب تعمداً صنعت خودروسازی را از تحریم های اقتصادی معاف کرده بود تا به واسطه واردات تجهیزات خودرو به صورت سی کی دی و اس کی دی، باعث خروج ارز از کشور شود تا ایران به مرور دچار مضائق ارزی شود. به همین دلیل است که به نظر نمی رسد اگر سیاست‌گذاران پاد تحریم یا آنتی تحریم اگر هوشمندانه عمل کنند، تا زمانی که کشور به چشم انداز روشنی در روابط با غرب نرسیده است نباید از واردات خودرو و حتا قطعات و تجهیزات ارزبر استقبال کند.

در واقع، صنعت خودروسازی در دوران تشدید تحریم به منفذ خروج ارز کشور تبدیل شد و این سیاست، بسیار هوشمندانه به اجرا درآمد. این در حالی است که به نظر می رسد برخی از منتفعان و ذی نفعان وقت، اطلاع پیدا کرده بودند که واردات خودروی خارجی باعث خروج ارز و فشارهای آتی روی تأمین منابع ارزی در آن سال ها می شود، اما به دلایلی که مشخص است، در قالب سیاست‌گذاری صنعتی در شرایط تحریم مانع ورود خودروهای خارجی و همچنین قطعات منفصله نشدند. این را به حساب توهم توطئه نگذارید، بلکه برگی از تاریخ واقعی صنعت خودروست.

 پس شما صنعت خودرو را بیش از هر زمانی یک صنعت سیاسی فرض می کنید؟

نه فقط سیاسی در عرصه داخلی، بلکه در عرصه روابط خارجی نیز سیاسی است و نه فقط در بخش سرمایه گذاری خارجی، بلکه در حوزه روابط فی مابین میان ایران با سایر شرکای خارجی.

در دوران تحریم، ما با خلف وعده شرکت های فرانسوی رو به رو بودیم که به دلیل فشارهای تحریم ناشی از روی کار آمدن ترامپ بود، اما این همه ماجرا نبود؛ شرکت های خودرو­سازی فرانسوی هم از محل فشار ایران برای دریافت غرامت و خسارت با مشکل رو به رو شدند.

صنایع بزرگ همیشه از گذشته و تاریخ سیاست پند می گیرند و ترجیح می دهند حوادث تلخ دیگر تکرار نشود و به نظر می رسد صنعت خودروسازی ایران هم اگر صاحب یعنی مالکیت واحد، مدیریت جامع و کلان نگر و غیر سیاسی و برنامه ریزی راهبردی بلندمدت داشته باشد، زیر بار چنین رابطه یک طرفه ای، که هر آن تحت تأثیر روابط بین الدول قرار می گیرد، نمی روند یا در انتخاب هر تصمیمی، صرفاً نگاه مهندسی و تولید را مد نظر قرار نمی دهند.

من هنوز پاسخ پرسشم را دریافت نکرده ام، کارشناسان معتقد هستند که شرکای خارجی تمایل چندانی به سرمایه گذاری در صنعت خودروی ایران ندارند و ترجیح می دهند سبک تر کار کنند. نظر شما درباره این تحلیل چیست؟

این سؤال را باید از شرکت های خارجی پرسید، اما اگر من هم به عنوان تحلیلگر اقتصادی جای آن ها بودم. با مکث و تأمل، بازار خودروی ایران را برای سرمایه گذاری انتخاب می کردم.

چرا؟

مشخص است، دنیای سرمایه گذاری با دنیای پرنوسان سرمایه گذاری متفاوت است. اولین دلیل این است که دیپلماسی می تواند مسیر را نشان دهد، اما جاده همکاری مستقیم و بدون سنگلاخ را برای شرکای بزرگ تجاری نمی سازد. یعنی تا زمانی که نتایج میان مدت مذاکرات وین مشخص نشده است و روابط تمامی کشورها براساس توافقات جدید شکل نگیرد، شرکت های خارجی، ریسک نوسان در شدن و نشدن برقراری روابط طرفین را نمی پذیرند. نکته دوم، توصیه دولت های خارجی برای سرمایه گذاری در ایران برای شرکت های خارجی اهمیت دارد، اما آن چه مهم است ترکیب سهام‌کداران و اعضای هیئت مدیره شرکت ها و ملیت آن هاست که حرف نهایی را می زند.

نکته بعدی که برای شرکت های خارجی مهم است، گزارش تحقیقات از بازار خودروی ایران است. واقعیت این است که قدرت بخش تقاضا در ایران ضعیف شده است و مشتریان توانایی خرید خودرو با قیمت های جهانی حتا با کسر و بدون احتساب تعرفه بالای واردات را هم ندارند. مشتریان داخلی حتا قدرت خرید خودروهای داخلی را ندارند و سرمایه­گذار وارد بازاری می شود که چشم­انداز اقتصادی روشنی داشته باشد. به نظر می رسد تا زمان تقویت قدرت خرید و بهبود طرف تقاضا در بازار ایران، چنین واقعه ای صورت نمی گیرد.

نکته دیگر، تجربه میزان تولید و آمار فروش خودروهای چینی در ایران برای شرکت های اروپایی تجربه­ای مفید است. آن ها مشاهده می کنند که آیا چینی ها دستاورد موفقیتی در فروش موفقیت آمیزی دارند یا خیر؟

به نظر می رسد که شرکت های خارجی به خوبی می دانند که تحریم های چند سال گذشته به شدت بنیان های اقتصادی کشور را تضعیف کرده است و به دلیل احتیاط ایران در مصارف ارزی و همچنین فقدان چرخه روان فروش محصولات صادراتی ایران نظیر نفت، گاز، میعانات گازی، محصولات پتروشیمی و محصولات فلزی نظیر مس و فولاد و سایر کالاها؛ امکان بازگشت سرمایه در اندازه کشورهای در حال توسعه وجود ندارد. به همین دلیل، سرمایه گذاری در ایران را جدی نمی گیرند و بی میلی مقطعی خودشان را به گردن  فضای تحریم و بازگشت پذیری آن می اندازند.

شما بی میلی آن ها را مقطعی می بینید؟

در دنیای سیاست همه چیز ممکن است. به نظرم نتیجه انتخابات، سیاست های اقتصادی دولت آینده و سیاست خارجی کشور در ماهیت ارتباطات با کشورهای خارجی، نقش مؤثری در چشم انداز سرمایه گذاری خارجی در تمام بخش های ایران دارد.

چه شرایطی باید فراهم شود تا آن ها برای سرمایه گذاری های کلان و انتقال دانش فنی در ایران ترغیب شوند؟

عرض کردم سیاست اقتصادی دولت، ثبات در سیاست ها و اوضاع اقتصادی کشور به ویژه پیش بینی پذیری نرخ بهره، نرخ ارز و برنامه بهبودی اقتصادی و سیاست های مرتبط.

به نظر شما در صورت احیای برجام و حضور خودروسازان خارجی سمت و سوی بازار چگونه خواهد بود؟

چیزی که من از روابط خارجی متأثر از توافقات جدید وین متوجه می شوم این است که سمت و سوی روابط خارجی ایران با غرب از جمله آمریکا باید به تعریف مشخصی برسد، وگرنه می تواند میان سیاست اعلامی با سیاست اقدامی غرب در تعامل با ایران تفاوت وجود داشته باشد. در چنین صورتی، می تواند با احیای برجام، صنعت خودروسازی با ورود سرمایه از مبدا اروپا رو به رو نشود، اما تعامل با شرکت های چینی روان­تر می شود.

واکنش خودروسازان چینی ها به این مساله چگونه خواهد بود؟

به نظرم همکاری ایرانی ها با چینی ها تقویت می شود، چون که از قبل از احیای برجام هم وجود داشته و آنها با چند و چون بازار ایران آشنائی کاملی دارند. ضمن اینکه اکثر شرکتهای خودرو­سازی داخلی حتی در بدترین وضعیت اقتصادی هم به مدل همکاری با شرکتهای چینی به عنوان شرکا دست پیدا کرده اند.

احیای برجام چه تأثیری بر قیمت ها خواهد گذاشت؟

پیش بینی چشم انداز بازار خودرو پس از برجام بسیار دشوار است. به دلیل این که ما به صورت بالقوه با دو رویکرد سیاستی می توانیم مواجه شویم؛ رویکرد اول مرتبط به دولت دوازدهم است که تمام تلاش خودش را انجام می دهد تا برجام حتا به صورت نیم بند اجرا شود و آثار آن روی نرخ ارز و شرایط اقتصادی جامعه تا مرداد ماه بازتاب دهد. رویکرد دوم مربوط به دولت سیزدهم است که میراث دار توافق وین است و می خواهد سیاست اقتصادی خودش را طراحی، اعلام و اجرا کند.

به طور کلی، با توجه به قیمت تمام شده بالا در صنعت خودرو، که البته قابل دفاع هم نیست و تمایل خودروسازان به سودسازی برای پوشش زیان انباشته، تمایل به کنترل بازار و استدلال چسبندگی قیمت ها به سمت بالا، با وجود کاهش نرخ ارز، به نظر خودروسازان قیمت ها را تعدیل منفی نداده و بازار در میان‌مدت با کاهش تقاضا و رشد جزئی قیمت ها رو به رو می شود.

علی طجوزی

پایگاه خبری اسب بخار